سرطان مقعدی (Anal Cancer) یکی از نادرترین اما جدی ترین انواع سرطان های دستگاه گوارش تحتانی است. این بیماری با علائم اولیه ای همچون خونریزی مقعدی ممکن است با دیگر اختلالات گوارشی مانند هموروئید اشتباه گرفته شود. یکی از چالش برانگیزترین موارد، تمایز بین خونریزی ناشی از سرطان مقعدی و سایر انواع خونریزی های گوارشی است.
سرطان مقعدی چیست؟
سرطان مقعدی رشد غیرطبیعی سلول ها در ناحیه مقعد است. این سرطان عمدتاً از سلول های پوششی کانال مقعدی شروع شده و شامل انواع زیر است:
کارسینوم سلول سنگفرشی: شایع ترین نوع که از لایه بیرونی مقعد منشا می گیرد.
آدنوکارسینوم: منشا گرفته از غدد تولید کننده مخاط.
ملانوما: نوعی سرطان پوست که در ناحیه مقعد بروز می کند.
سارکوم: مربوط به بافت همبند یا عضلات مقعد.
علت ها و عوامل خطر
سرطان مقعدی با چندین عامل زمینه ای ارتباط مستقیم دارد که عبارتند از:
عفونت HPV (ویروس پاپیلومای انسانی)
فعالیت جنسی پرخطر
ضعف سیستم ایمنی (HIV، پیوند اعضا)
سیگار کشیدن
سابقه زگیل مقعدی یا سرطان های دیگر ناحیه لگن
علائم سرطان مقعدی
علائم اولیه سرطان مقعدی معمولاً تدریجی، مبهم و قابل اشتباه با بیماری های خوش خیم مقعدی مانند هموروئید یا شقاق هستند. این موضوع موجب تأخیر در تشخیص و پیشرفت بیماری می شود. شناخت و تفسیر دقیق این علائم، رمز موفقیت درمان است.
مهم ترین علائم بالینی عبارت اند از:
خونریزی از مقعد: رایج ترین علامت بالینی، خونریزی واضح و روشن در حین یا پس از اجابت مزاج است. این خون ممکن است روی سطح مدفوع، در کاسه توالت یا روی دستمال دیده شود. برخلاف خونریزی های گوارشی فوقانی که معمولاً تیره رنگ یا قیری هستند، خون ناشی از سرطان مقعدی شفاف و تازه به نظر می رسد.
درد، ناراحتی یا احساس فشار در ناحیه مقعد: این درد ممکن است مداوم یا هنگام نشستن تشدید شود. بیماران گاهی آن را با درد عضلانی یا تنش‌های عضلانی اشتباه می گیرند. با پیشرفت بیماری، درد می تواند به لگن یا ناحیه پایین کمر نیز کشیده شود.
توده یا ضایعه قابل لمس در اطراف مقعد یا داخل کانال مقعدی: در برخی موارد، بیماران خود متوجه توده ای سفت یا برجسته در ناحیه مقعد می شوند. این توده ممکن است بدون درد باشد یا با خونریزی و التهاب همراه شود.
خارش، سوزش یا ترشح غیرعادی از مقعد: تغییر در ترشحات طبیعی ناحیه مقعد، بوی بد، یا احساس رطوبت مداوم می تواند ناشی از رشد سلول های غیر طبیعی باشد. این علائم ممکن است به اشتباه به عفونت های قارچی یا باکتریایی نسبت داده شوند.
تورم غدد لنفاوی ناحیه کشاله ران یا لگن: در مراحل پیشرفته تر، سلول های سرطانی ممکن است به گره های لنفاوی اطراف پخش شوند و موجب تورم، حساسیت یا توده های دردناک در کشاله ران شوند.
تغییر در الگوی اجابت مزاج: سرطان مقعدی می تواند باعث اختلال در عملکرد عضلات کف لگن و اسفنکترها شود. از جمله این تغییرات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
یبوست یا نیاز به زور زدن زیاد در دفع
اسهال مکرر بدون علت مشخص
بی اختیاری مدفوع یا احساس تخلیه ناقص
باریک شدن قطر مدفوع (مدفوع نواری شکل)
احساس پر بودن مداوم در رکتوم (tenesmus)
حتی پس از اجابت مزاج کامل، بیمار ممکن است همچنان احساس دفع ناکامل یا نیاز مداوم به رفتن به دستشویی داشته باشد.
ارتباط سرطان مقعدی با خونریزی گوارشی
خونریزی گوارشی می تواند از قسمت های مختلف دستگاه گوارش نشات بگیرد. در موارد سرطان مقعدی، معمولاً با خونریزی روشن و تازه در حین یا بعد از اجابت مزاج همراه است.
تفاوت ها:
سرطان معده یا روده کوچک: خون تیره یا قیری رنگ
سرطان کولون یا راست روده: خون مخلوط با مدفوع
سرطان مقعد: خون روشن روی سطح مدفوع یا کاغذ توالت
کلینیک دکتر علیرضا زارعی در این باره میگوید:
خونریزی گوارشی زمانی است که خون از هر کدام از اندام های داخلی بدن بیمار از طریق دستگاه گوارش دفع می شود. این عارضه می تواند از هر بخشی از دستگاه گوارش که از دهان شروع شده و تا مقعد امتداد دارد اتفاق بیفتد.
روش های تشخیص سرطان مقعدی
ابزارهای پزشکی تشخیصی:
آنوسکوپی و پروکتوسکوپی: برای بررسی بصری کانال مقعد
بیوپسی (نمونه‌برداری): تعیین نوع و شدت سلول های سرطانی
MRI یا CT Scan: بررسی گسترش موضعی و متاستاز
آزمایش HPV: بررسی وجود ویروس پاپیلومای انسانی
تفاوت سرطان مقعد با سایر بیماری های مقعدی
سرطان مقعدی گاهی با شرایط خوش خیم اشتباه گرفته می شود. در جدول زیر تفاوت های کلیدی را مشاهده می کنید:
درمان سرطان مقعدی
درمان این بیماری وابسته به مرحله پیشرفت و وضعیت عمومی بیمار است:
پرتودرمانی (Radiotherapy)
شیمی درمانی (Chemotherapy)
جراحی (در مراحل پیشرفته یا مقاوم)
درمان هدفمند یا ایمونوتراپی (در موارد خاص)
نکته بالینی:
درمان ترکیبی شیمی درمانی و پرتودرمانی (CRT) به عنوان استاندارد طلایی برای بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان مقعدی شناخته می شود.
پیشگیری و توصیه های مراقبتی
با توجه به نقش حیاتی تشخیص زودهنگام در موفقیت درمان سرطان مقعدی، پیشگیری فعالانه از این بیماری یکی از ارکان اصلی سلامت گوارشی به شمار می رود. اقدامات پیشگیرانه نه تنها میزان بروز بیماری را کاهش می دهند، بلکه در ارتقاء کیفیت زندگی و کاهش هزینه های درمانی نقش کلیدی دارند.
مهم ترین اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:
واکسیناسیون HPV : واکسن های گارداسیل و سرواریکس، اگر پیش از شروع فعالیت جنسی تزریق شوند، می توانند تا بیش از ۹۰٪ از ابتلا به اچ پی وی پرخطر پیشگیری کنند.
رعایت بهداشت جنسی و استفاده از کاندوم: رابطه جنسی محافظت نشده به ویژه از طریق مقعد، خطر انتقال HPV و سایر عفونت های منتقله از راه جنسی (STIs) را افزایش می دهد.
ترک سیگار: دخانیات با تضعیف سیستم ایمنی و افزایش احتمال ماندگاری ویروس اچ پی وی در بدن، خطر ابتلا به سرطان مقعد را بالا می برد.
انجام معاینه های منظم در افراد در معرض خطر بالا: غربالگری هدفمند در افراد دارای ریسک فاکتور (مانند افراد مبتلا به HIV، افراد با سابقه زگیل تناسلی یا بیمارانی که پیوند عضو انجام دادند) می تواند نقش حیاتی در شناسایی مراحل اولیه سرطان ایفا کند.
